Z uwagi na członkostwo Rzeczypospolitej Polskiej w Unii Europejskiej wszystkie przedsiębiorstwa sektora spożywczego obowiązane są stosować nie tylko polskie, ale również przepisy prawne stanowione przez uprawnione organy Unii Europejskiej. Obecnie większość wspólnotowych przepisów prawnych stanowionych jest w drodze rozporządzeń.
Rozporządzenie unijne to akt prawny wiążący wszystkie podmioty (państwa członkowskie i ich organy, w tym sądy, ale również obywateli i przedsiębiorstwa itd.) i jest stosowany bezpośrednio i w całości na całym obszarze Unii Europejskiej.
W związku z powyższym należy przestrzegać nie tylko regulacji krajowych określonych Ustawą z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U.2015.594), Ustawą z dnia 21 grudnia 2000 r. o jakości handlowej artykułów rolno-spożywczych (Dz.U.2015.678) i wydanych na ich podstawie aktów wykonawczych (rozporządzeń krajowych), ale przede wszystkim przepisów prawnych wprowadzonych do naszego systemu prawnego jako rozporządzenia wspólnotowe. Pamiętać trzeba o naczelnej zasadzie, że w razie wszelkich kolizji przepisów krajowych z przepisami rozporządzeń wspólnotowych stosujemy przepisy unijne. Wynika to z uregulowanej w Konstytucji RP hierarchii aktów prawnych.
Prawo żywnościowe to już obszerna gałąź prawa, o czym świadczyć może między innymi ilość wydawanych aktów prawnych. Przedmiotem zainteresowania prawa żywnościowego jest nie tylko sama produkcja żywności, w tym sprawy dotyczące dodatków do żywności, ale także kwestie tzw. nowej żywności, środków spożywczych specjalnego przeznaczenia żywieniowego, żywności genetycznie zmodyfikowanej, regionalnej, znakowania, prezentacji i reklamy żywności, czy materiałów i wyrobów przeznaczonych do kontaktu z żywnością. W drodze unijnych rozporządzeń uregulowano nie tylko ogólne zasady prawa żywnościowego, ale zawarto inne ważne regulacje, które mają przyczynić się do zapewnienia bezpiecznej żywności w celu zapewnienia wysokiej ochrony zdrowia i życia ludzi oraz interesów konsumentów.
Generalnym aktem prawnym, który dotyczy prawa żywnościowego jest Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności.
Zgodnie z art. 5 wspomnianego Rozporządzenia prawo żywnościowe ma za zadanie realizację jednego lub więcej ogólnych celów dotyczących wysokiego poziomu ochrony zdrowia i życia ludzi oraz ochrony interesów konsumentów, z uwzględnieniem uczciwych praktyk w handlu żywnością, biorąc pod uwagę, tam gdzie jest to właściwe, ochronę zdrowia i warunków życia zwierząt, zdrowia roślin i środowiska naturalnego. Ponadto ma na celu osiągnięcie swobodnego przepływu we Wspólnocie żywności i pasz wyprodukowanych lub wprowadzanych do obrotu.
Przedsiębiorstwo spożywcze oznacza przedsiębiorstwo publiczne lub prywatne, typu non-profit lub nie, prowadzące jakąkolwiek działalność związaną z jakimkolwiek etapem produkcji, przetwarzania i dystrybucji żywności.
Etapy produkcji, przetwarzania i dystrybucji oznaczają jakikolwiek etap, w tym przywóz, począwszy od produkcji podstawowej żywności, aż do uwzględnienia jej przechowywania, transportu, sprzedaży lub dostarczenia konsumentowi finalnemu.
Tak więc przedsiębiorcą spożywczym jest zarówno producent żywności, w tym rolnik prowadzący gospodarstwo rolne w ramach produkcji podstawowej, jak również dystrybutor, importer żywności, firma transportowa, hurtownia czy sklep, jeśli ich działalność gospodarcza dotyczy żywności. Wspólnotowe przepisy prawa żywnościowego odnoszą się do podmiotów zaangażowanych w tzw. łańcuch żywnościowy w myśl zasady ,,od pola do stołu”.
Wszystkie te podmioty zobowiązane są do zapewnienia, na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji w przedsiębiorstwach będących pod ich kontrolą, zgodność żywności z wymogami prawa żywnościowego właściwymi dla ich działalności i kontrolowania przestrzegania tych wymogów. Obowiązek taki wynika wprost z art. 17 Rozporządzenia 178/2002. Z tytułu naruszenia wymogów i zasad prawa żywnościowego krajowe przepisy prawne ustanawiają katalog środków i kar, które będą miały zastosowanie w konkretnej sprawie. Tym samym postępowanie będzie prowadzone w oparciu o krajowy porządek prawny a nie w oparciu o wspomniany artykuł 17 Rozporządzenia 178/2002. W naszym kraju takich regulacji należy szukać w Ustawie o bezpieczeństwie żywienia i żywności z dnia 26 sierpnia 2006 r.
Najważniejszym zadaniem prawa żywnościowego jest stworzenie warunków, instrumentów i środków gwarantujących bezpieczeństwo spożywanej przez ludzi żywności, a tym samym będą zapewniać wysoki poziom ochrony zdrowia i życia ludzi. Wspólnotowe przepisy nie definiują pojęcia ,,bezpieczeństwo żywności”, określają jedynie warunki jakie powinny zostać spełnione, aby można mówić, że żywność jest bezpieczna. Przyjęto między innymi, że:
- żaden niebezpieczny środek spożywczy nie może być wprowadzany na rynek,
- jeżeli niebezpieczny środek spożywczy stanowi część partii, transzy lub dostawy żywności należącej do tej samej klasy lub kategorii, należy założyć, że całość żywności w tej partii, transzy lub dostawie jest również niebezpieczna, chyba że po dokonaniu szczegółowej oceny brak jest dowodów, iż reszta partii, transzy lub dostawy jest niebezpieczna,
- przepisy regulujące kwestie bezpieczeństwa dotyczą całego łańcucha żywnościowego w myśl zasady ,,od pola do stołu”,
- produkcja pierwotna podlega przepisom dotyczącym higieny (dobra praktyka produkcji i dobra praktyka higieniczna),
- produkcja żywności przetworzonej powinna spełniać wyższe standardy niż w przypadku żywności pierwotnej m.in. poprzez wdrażanie systemu HACAP,
- etykietowanie, reklama i prezentacja żywności lub pasz, z uwzględnieniem ich kształtu, wyglądu lub opakowania, używanych opakowań, sposobu ułożenia i miejsca wystawienia oraz informacji udostępnionych na ich temat w jakikolwiek sposób, nie może wprowadzać konsumentów w błąd,
- żywność zgodna ze szczegółowymi przepisami wspólnotowymi regulującymi bezpieczeństwo żywności jest uważana za bezpieczną pod względem czynników objętych szczegółowymi przepisami Wspólnoty.
Wprowadzono m.in.:
- odpowiedzialność karną i administracyjną przedsiębiorców sektora spożywczego z tytułu naruszenia obowiązków wynikających z prawa żywnościowego,
- odpowiedzialność przedsiębiorcy sektora spożywczego na zasadzie ryzyka za szkodę wyrządzoną przez niebezpieczny produkt żywnościowy,
- urzędową kontrolę żywności, która ma za zadanie przeprowadzania kontroli w celu sprawdzenia zgodności z prawem żywnościowym i paszowym oraz regułami dotyczącymi zdrowia zwierząt i dobrostanu zwierząt
- analizę ryzyka, opartą na naukowej ocenie ryzyka i zarządzaniu ryzykiem, jako podstawę bezpieczeństwa żywności,
- traceability, czyli monitorowanie, śledzenie produktu obejmującą- śledzenie żywności, pasz, zwierząt hodowlanych oraz wszelkich substancji przeznaczonych do dodania do żywności lub pasz, bądź które można do nich dodać na wszystkich etapach produkcji, przetwarzania i dystrybucji.
Nierozerwalnym elementem bezpieczeństwa żywności jest zagwarantowanie higieny żywności. Podstawowe akty prawne dotyczące higieny środków spożywczych:
- Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319),
- Rozporządzenie (WE) nr 853/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. ustanawiającym szczególne przepisy dotyczące higieny w odniesieniu do żywności pochodzenia zwierzęcego (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 55; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 3, t. 45, str. 14).
Higiena żywności oznacza środki i warunki niezbędne do kontroli zagrożeń i zapewnienia przydatności do spożycia przez ludzi środków spożywczych uwzględniając ich zamierzone użycie
_____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________
Podstawa prawna:
- Rozporządzenie (WE) nr 178/2002 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 28 stycznia 2002 r. ustanawiające ogólne zasady i wymagania prawa żywnościowego, powołujące Europejski Urząd ds. Bezpieczeństwa Żywności oraz ustanawiające procedury w zakresie bezpieczeństwa żywności.
- Rozporządzenie (WE) nr 852/2004 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie higieny środków spożywczych (Dz. Urz. UE L 139 z 30.04.2004, str. 1; Dz. Urz. UE Polskie wydanie specjalne, rozdz. 13, t. 34, str. 319)
- Ustawa z dnia 25 sierpnia 2006 r. o bezpieczeństwie żywności i żywienia (Dz.U.2015.594),